Mówiąc własnym językiem o ankiecie „Arcanów” na temat kondycji i przyszłości nauki w Polsce

Mówiąc własnym językiem o ankiecie „Arcanów” na temat kondycji i przyszłości nauki w Polsce

Redakcja „Arcanów” w numerze 163-164 rozpoczęła niezwykle potrzebną i inspirująca dyskusję na temat „Kondycji i przyszłości nauki w Polsce.” Do dyskusji zaproszono kilku aktywnych naukowców, głownie z nauk humanistycznych, ukierunkowując dyskusję-ankietę kilkoma pytaniami z otwarciem na inne problemy, co inspiruje wychodzenie poza jej ramy Inicjatywa „Arcanów” jest tym bardziej cenna, że problemy akademickie w naszych mediach traktowane są jedynie marginesowo, mimo że domena akademicka obejmuje swym oddziaływaniem sporą część naszego społeczeństwa a jej stan rzutuje na kondycję i przyszłość Polski, gdyż to na uniwersytetach formowane są nasze elity a my narzekamy na ich deficyt.

Mimo upływu przeszło 30 lat wolnej Polski, przeprowadzeniu wielu reform domeny akademickiej, jest ona w złym stanie, a nawet coraz gorszym, co budzi uzasadniony niepokój o przyszłość Polski. Co robić, aby ten trend zmienić i wydostać się z kryzysu? To wymaga postawienia należytej diagnozy obecnego stanu, określenia przyczyn kryzysu i opracować projekt wyjścia z niego. Niby wszystkie reformy taką metodologię stosują, ale chyba nie do końca, bo są one nieudane.

Fundamenty domeny akademickiej

Przy tworzeniu każdej konstrukcji, także konstrukcji systemu akademickiego, należy zadbać przede wszystkim o fundamenty na jakich zostanie posadowiona Jeśli nie zbadany należycie podłoża i wzniesiemy ją na gruncie bagiennym lub na osuwisku to zapewne po pewnym czasie, zacznie się zapadać lub osuwać, ulegnie destrukcji. Naprawianie wyższych elementów konstrukcji na nic się zda, jeśli fundament nie jest właściwy.

Przed pięciu laty pisałem na moim blogu [Czy ministerstwo nauki ma nadal rację bytu i reformowania systemu akademickiego? 25 lipca, 2017]:„Nie da się pozytywnie zreformować żadnej dziedziny życia społecznego bez oparcia się na fundamencie prawdy, a system akademicki nie tylko winien być na takim fundamencie posadowiony, ale winien go budować i innych do formowanie takiego fundamentu przygotowywać.” I dalej „Co prawda wzniesiono moc nieruchomości akademickich, ale z tego może się utrzymują zarządzający nieruchomościami, ale nauka w Polsce nadal się utrzymać nie potrafi, marnotrawiąc kapitał ludzki i każdą ilość przeznaczanych na nią środków podatnika. Biedni podatnicy utrzymują kiepski system posadowiony na niewłaściwym fundamencie, który ciągle jest biedny, bez względu jakie jest jego zasilanie finansowe. …”  

W ciągu lat reformowane są różne elementy konstrukcji systemu akademickiego, ale bez sięgania do fundamentów, które z przyczyn historycznych, długoletniej dominacji systemu komunistycznego, osadzone są na bagnie, które w czasie transformacji nie zostało osuszone ani oddziedziczona konstrukcja nie została wzmocniona odpowiednimi filarami.

Niewykorzystany potencjał naukowy

Dyskusja w „Arcanach” dotyczy głównie fatalnych skutków reformy Gowina, nieznacznie sięga przeszłości, a bez tego chyba nie da się postawić należytej oceny przyczyn pogarszającego się stanu nauki w Polsce. Nie jest tego przyczyną mizeria finansów (choć mizeria jest faktem) gdyż w warunkach gorszego finansowania nauki wyniki nieraz były lepsze. IPN prowadzi projekt „Giganci nauki” i dokumentuje, że ci giganci rekrutują się z tych, którzy działali w II RP, albo mają tam korzenie Warto by zadać pytanie: czy taki Stefan Banach miałby szanse na sukces w dzisiejszej domenie akademickiej? Inni „giganci” z II RP wracali z zagranicznych ośrodków do niepodległej, ale bardzo biednej Polski.

Mamy niewykorzystany potencjał naukowy Polaków wiążący się m.in. z niewłaściwym stosunkiem do polskich naukowców rozproszonych w różnych, nieraz bardzo dobrych zagranicznych ośrodkach naukowych, czy to w wyniku emigracji w czasach komunistycznych, czy opuszczających Polskę po szerszym otwarciu granic w III RP. U zarania III RP tworzono nawet bariery prawne, jak i obyczajowe, aby nie wracali i nie stanowili konkurencji dla beneficjentów akademickich czasów PRL

Także niewykorzystywane są zasoby krajowe tych naukowców, którzy z systemu akademickiego zostali wyeliminowani z przyczyn pozamerytorycznych/politycznych w PRL To wielka strata i nawet nie starano się jej zniwelować. Takiego stanu rzeczy nie spowodowała fatalna reforma Gowina, bo trwa on od początku wolnej Polski. Reforma Gowina tego nie naprawiła.

Konieczny powrót do poszukiwania prawdy

W czasach komunistycznych sytuacja świata akademickiego była schizofreniczna, gdyż komunizm był systemem kłamstwa a powinnością nauki jest poszukiwanie prawdy o czym pięknie pisze w „Arcanach” prof. Wawrzyniec Rymkiewicz. Ciekawe, że jeszcze w czasach PRL w statucie UJ widniał zapis, że uniwersytet to wspólnota nauczanych i nauczających poszukujących razem prawdy, co można traktować jako wyraz oporu w warunkach komunistycznych. Fakt, że w życiu nie do końca ten zapis respektowano i w latach 90-tych wielokrotnie zarzucałem władzom UJ łamanie w tym względzie statutu. Ale władze z tym sobie poradziły w sposób nader osobliwy i dla nauki szkodliwy -w statucie na jubileusz roku 2000 z takiego zapisu zrezygnowano, i w praktyce akademickiej również.

Zresztą inne uczelnie też poszły za tym przykładem jak ostatnio opisał prof. Lucjan Piela (Polski kompleks Zachodu? Impresje chemika kwantowego Forum Akademickie 10/2021): „Zabawy z usuwaniem dążenia do prawdy trwają krótko, skutki przychodzą szybko i dotyczą życia. Jeśli nie prawdzie, to czemu właściwie służyć ma uniwersytet?”).

Co więcej, na uczelniach zatrudniani są teoretycy prawdy, którzy prawdy w życiu akademickim nie praktykują. Powrót do klastycznej definicji uniwersytetu jako instytucji poszukującej prawdy to jest budowanie należytych fundamentów pod konstrukcję domeny akademickiej.

Głos w „Arcanach” filozofa prof. Rymkiewicza jest w tym względzie bardzo cenny, choć nie jedyny. Wielokrotnie w swej publicystyce taki punkt widzenia prezentowałem zadając wręcz pytanie: czy po abdykacji z poszukiwania prawdy to są jeszcze uniwersytety? (Uniwersytet w czasach postprawdy. Nowe Państwo nr 1/2018, Kryzys uniwersytetu w ujęciu polemicznym z Prof. Piotrem Sztompką 2014)

Warto przypomnieć jak środowisko akademickie broniło się (przed ustawą Gowina) przed poznaniem własnej historii, przed lustracja, protestując i wymyślając rozmaite fortele, aby nie poddać się procedurom lustracyjnym. Na ogół z historii uniwersyteckich wymazywana są takie niewygodne słowa jak: komunizm, stan wojenny, PZPR (przewodnia siła narodu, także na uczelniach) co z prawdą historyczną nie ma nic wspólnego, a bez niej nie da się ocenić przyczyn upadku polskich uczelni. Na ogół wymazano z historii uczelni nie tylko system komunistyczny, ale i jego instalatorów, utrwalaczy i rzecz jasna ofiary. Postulowany przeze mnie na początku XXI wieku projekt opracowania „Czarnej Księgi Komunizmu w nauce i edukacji” nie zakończył się sukcesem. Widać ten etap historii naszej domeny akademickiej jest fundamentalnie istotny dla dzisiejszych kadr. Bez poznania prawdy historycznej, korzeni obecnego systemu trudno go jednak reformować we właściwym kierunku.

Selekcja kadr w PRL i III RP

W PRL dominowała negatywna selekcja kadr. Niewygodnych pod kątem ideologicznym, niereformowalnych, usuwano, inni opuszczali Polskę, a resztę dokonywał naturalny proces biologiczny, stąd w PRL można było obserwować spadek poziomu wraz z odchodzeniem kadr uformowanych w II RP. Proces ten został jeszcze pogłębiony w „czasach jaruzelskich”, kiedy miał miejsce ogromny odpływ młodych ludzi za granicę (dokładnie nieobliczony, ale np. z moich magistrantów ok. 20% opuściło Polskę) a także w wyniku weryfikacji kadr pod kątem przydatności do wychowania zgodnie z principiami socjalistycznymi.

Te weryfikacje, szczególnie ta najlepiej przygotowana prawnie przed transformacją ustrojową, kiedy tworzono fundamenty kadrowe, jest niemal przemilczana publicznie wraz z ofiarami tych weryfikacji. Antykultura unieważniania/kasowania (cancel culture) tak nagłaśniana obecnie (jako skutek inwazji ze zgniłego Zachodu) na dobre u nas zagościła przed dziesiątkami już lat i żadna reforma tego stanu rzeczy nie zmieniła (miała miejsce głównie „Transformacja kolorystyczna polskich uczelni – Józef Wieczorek w Kurier WNET, w lutym 2022 r.).

Stąd wykorzystanie potencjału intelektualnego Polaków jest dość skromne. Tym bardziej, że odpowiedzialni za ten stan rzeczy nie zostali przeniesieni w stan nieszkodliwości, czego się domagałem jeszcze w mrokach stanu wojennego (fakt, że na forum jednej uczelni, ale za to wiodącej) i to domaganie się jest nadal zasadne i konieczne. Selekcja kadr w III RP, tak jak i w PRL, nie prowadzi do wyłaniania najlepszych, lecz wypierania lepszych przez gorszych. Ma to miejscu już na samym etapie rekrutacji na etaty w ramach pseudokonkursów ustawianych na konkretnego kandydata przy kryteriach dostosowanych do jego możliwości. Ci o większych nieraz osiągnięciach przegrywają, bo gorzej spełniają warunki konkursów!

Ten proceder traktowany jest u nas jako standard, gdy np. we Włoszech zorientowano się, że prowadzi do degradacji systemu akademickiego i negatywnie wpływa na życie kraju, stąd od kilku lat prowadzona jest operacja „ Universita Bandita” mająca na celu przynajmniej ograniczenie tego praramafijnego, korupcyjnego w swej istocie procederu.(Józef Wieczorek-Z ziemi włoskiej do Polski. Rzecz o konieczności odwirusowania nauki” Kurier WNET” nr 72/2020)

Patologie osłabiają kondycje nauki i nie rokują dobrze na przyszłość

Ustawiane konkursy na etaty to jedna z wielu patologii, a środowisko akademickie widzi na ogół tylko jedną: brak pieniędzy! Mizeria finansowa nauki jest faktem, lecz także to, że jej finansowanie w rzeczywistości jest wielokrotnie większe niż w PRL a poziom spada jakby niezależnie od tego czynnika.

Uczelnie nie chcą zresztą takich naukowców, którzy z pasji i nawet bez finansowania potrafią nieraz zrobić w nauce więcej niż finansowani etatowcy. Skoro jednak nie zdobywają pieniędzy a mają efekty, to nie są przedmiotem zainteresowania, ale są unieważniani przez tych, którzy tylko myślą o pieniądzach na naukę a nie o efektach naukowych.

Argumentacja, że inwestycja 1 zł w naukę przynosi 5 zł zysku nie jest poparta żadnymi faktami, a chyba nawet postulujący takie inwestycje sami w to nie wierzą, bo nie inwestują, mimo możliwego (jak argumentują) intratnego 500 % zysku. Mimo braku finansowania z puli naukowej przez kilka lat miałem więcej i lepszych publikacji (także zagranicznych) niż wielu finansowanych etatowców, a nawet wtedy, gdy sam byłem na etacie. Po prostu nikt nie mógł przeszkodzić mi w pracy (mobbing), ani zapisać na swoje konto tego co zrobiłem. Żadnego zainteresowania moją działalnością ze strony uczelni biadolących na niedostatek pieniędzy nie było!

 Co więcej, mimo braku inwestycji w moją działalność, choćby 1 zł z puli przeznaczonej na naukę, ta działalność przynosi jednak społeczne zyski (miliony zł) bo jak gospodarka jest oparta na rzetelnej wiedzy naukowej to może przynosić zyski. Na całe szczęście niektóre podmioty nie opierają się na wiedzy wysoko utytułowanych i finansowanych z puli przeznaczonej na naukę, bo mogłyby zbankrutować. Taki stan rzeczy wymagałby szerszego audytu, ale i tak faktem jest.

Inne patologie mające negatywny wpływ na domenę akademicką to m.in.: wieloetatowość, nepotyzm, chów wsobny, plagiaty, lipne dyplomy, konformizm, brak jawności, mobilności, mobbing, dostawy obowiązkowe produktów intelektualnych, a niestety brak nawet monitoringu tych patologii. (Józef Wieczorek—Etyka i patologie polskiego środowiska akademickiego, 2010) Mój postulat sprzed lat, organizacji Polskiego Ośrodka Monitoringu Patologii Akademickich – POMPA na drodze do ‘wypompowanie” nieco tych patologii, nie został zrealizowany.

W dyskusji „Arcanów” jednoznacznie krytykowany jest system boloński i tzw.punktoza, (system parametryzacji) powodująca przy biurokratycznym i komercyjnym stosowaniu degradację domeny akademickiej, szczególnie w naukach humanistycznych i społecznych (Rymkiewicz, Polak). Bezkrytyczne wprowadzenie tych elementów systemowych dla zapewnienia większej spójności systemów szkolnictwa wyższego w Europie. okazało się porażką i dobrze by było te elementy systemowe poważnie zweryfikować. Trzeba mieć jednak na uwadze, że przed wprowadzeniem procesu bolońskiego i parametryzacji system też nie funkcjonował jak należy i liczne patologie degradowały naukę w Polsce. (Józef Wieczorek: Plagi Akademickie, 2020, Trąd w Pałacu Nauki, Ku jakiej cywilizacji zmierza świat akademicki, 2022

 Nie mniejszą wadą było i jest funkcjonowanie u nas dość osobliwego systemu tytularnego, niekompatybilnego z panującym w przewadze w nauce światowej, także w Europie Zachodniej a kompatybilnego przez lata z tym jaki obowiązywał w krajach postkomunistycznych. To prowadziło do patologicznej turystyki habilitacyjnej do krajów postkomunistycznych, co miało istotny wpływ na obniżenie poziomu tzw. samodzielnych pracowników nauki, chyba nie mniejszy niż proceder tzw, docentów marcowych w PRL, po roku 1968.

 W naszym systemie za filary mające utrzymywać poziom nauki od lat uważane są: habilitacja i profesura belwederska. Niestety te filary są chyba źle osadzone, skoro mimo ogromnego wzrostu ilościowego habilitacji i profesur mamy spadek poziomu nauki, w tym bardzo istotny spadek poziomu doktoratów prowadzonych i akceptowanych przez samodzielnych pracowników nauki (habilitowanych, profesorów) i za ich poziom autonomicznie odpowiadających. Żaden słaby doktorat, słaba habilitacja nie mogłaby powstać bez akceptacji tych gremiów! W niemal powszechnej opinii, także dyplomy szkół wyższych mają na ogół małą wartość a nawet są bez wartości (kupowane od firm piszących prace, przez lata plagiatowane) za co winę ponoszą promotorzy.

Strategia przetrwania

 Poziom etyczny naszej kadry akademickiej jest dość kiepski i jest na to przyzwolenie. Od lat mówi się, że na uczelniach ludzie boją się mówić (a nawet myśleć) i zanika merytoryczna dyskusja, merytoryczna krytyka., co nie powinno dziwić, skoro tak pracownicy nauki przez lata byli selekcjonowani. Bez trudu można było wytypować kto z systemu zostanie wyeliminowany, np. nie usuwano plagiatujących profesorów tylko doktorów, którzy ujawniali plagiaty profesorskie.

Chowanie głowy w piasek stało się podstawową metodą przetrwania na uczelniach. Kto taką „odwagą” się nie wykazywał -marny jego los. Na uniwersytetach w pełni sprawdza się konstatacja przypisywana Einsteinowi: „Dożyliśmy takich czasów, w których ucisza się mądrych ludzi, żeby to, co mówią, nie uraziło głupców”

Zanik merytorycznej krytyki i powszechny mobbing jest tego skutkiem. Nasilenie tych zjawisk można obserwować na styku doktor/profesor,[i] czego skutkiem jest unieważnianie/kasowanie niższych w hierarchii, aby nie zagrażali wyżej utytułowanym.

Nauka z natury rzeczy jest nonkonformistyczna. dążąca do poznania prawdy, a nie na konformistycznym potwierdzaniu zgodności z tym co zrobili wcześniej nieraz wysoko utytułowani W taki bowiem sposób nauka sensu stricto nie może funkcjonować.

Rzecz w tym, że przez lata eliminowano z systemu nonkonformistów, preferując, awansując konformistycznie nastawionych zgodnie z zasadą BMW (bierny, mierny, ale wierny) panującą w PRL, ale przeniesioną do III RP

Surowi i oblewający wykładowcy nie mają szans?

Trudno się zgodzić z opiniami wyrażanymi w ankiecie (Polak, Heck) że realne zagrożenie dla profesorów stanowią studenci, ich opinie, i ankiety, Fakt, że stowarzyszenia studenckie propagujące ideologię tęczową (np. TęczUJ) wręcz ostrzegają, że żarty się skończyły i zapowiadają powrót do działań kojarzonych z ekscesami zetempowskich Brygad Lekkiej Kawalerii w czasach instalacji systemu komunistycznego. (Józef Wieczorek – Pakiet Wolności i beneficjenci zniewolonego systemu Gazeta Polska 13 stycznia 2021 r.) Tym niemniej bez wsparcia grona profesorskiego takie zagrożenie chyba byłoby trudne do zrealizowania.

Dość częste jest mniemanie, które wyrażano także w ankiecie „Arcanów” (Polak), że „surowi i oblewający wykładowcy nie mają szans:”

Rzeczywiście w systemie, kiedy studenci rekrutują się z dosyć przypadkowych osób, zainteresowanych tylko zdobyciem dyplomu a niekoniecznie należytej wiedzy, przyjmowanych na studia bez egzaminów, bo to się opłaca uczelni i etatowym pracownikom, gdyż od ilości studentów zależy finansowanie uczelni, takie zjawiska patologiczne mogą mieć miejsce i mają.

Ten problem dobrze by było jednak zbadać wszechstronnie, bo znane są zjawiska odmienne (wysokie oceny dla surowych wykładowców!) ale są pomijane w opiniach.

Niestety chyba nikt nie badał jakie były losy wykładowców ocenianych w ankietach wyżej od profesorów, i lepiej spełniających rolę mistrzów wobec uczniów. Warto też poznać postawy studentów i pracowników, którzy reagując na haniebne postawy profesorów występowali w obronie niżej utytułowanych, ostrzegając przy tym, że takie metody nie wprowadzą godnie nauki w Polsce w wiek XXI. I były to ostrzeżenia prorocze. Wiek XXI nastał a nauka polska progu tego wieku godnie nie zdołała przekroczyć i nie chodzi tu o małe zasoby finansowe, bo te z godnością na ogół mają mało wspólnego. Stąd mamy to co mamy. I bez fundamentalnych zmian będziemy nadal mieć, ze szkodą nie tylko dla uczelni. ale dla Polski.

Doktorzy nie mogą oceniać profesorów?

W środowisku akademickim i także w ankiecie „Arcanów (Dorota Heck), wyrażane są opinie, że źle jest, gdy młodsi oceniają starszych, studenci oceniają profesora (ankiety!), doktorzy recenzują artykuły naukowe…. To, że doktorzy nie powinni oceniać profesorów nie jest poglądem marginalnym, ale chyba niezasadnym.

Niestety nie jest tak, że każdy profesor jest mądrzejszy od doktora, bo nasz system tytularny jest bardzo niedoskonały a mógłby być udoskonalony gdyby potencjał intelektualny (także moralny) doktorów na poziomie był lepiej wykorzystany. Nawet na poziomie najwyższych ciał decydujących o tytułach kiedyś CKK, CK a obecnie RDN (Rada Doskonałości Naukowej) widać jasno, jak te gremia są niedoskonałe. Jako młody doktor stawiałem dwóje za przyswajanie sobie przez studentów podręcznikowej (nie)wiedzy profesora z CKK, gdyż oceniałem według ówczesnego stanu wiedzy a nie bezkrytycznie/konformistycznie zgodnie z produktami profesorskimi.

Jako redaktor oceniałem do druku prace profesorów, co było źle widziane (bo niby jak doktor może poprawiać/pouczać profesora), jako doktor oceniałem prace dyplomowe prowadzone przez profesorów wykrywając bez trudu nawet niewielkie plagiaty przez profesorów nie zauważane itp. Rzecz jasna, po takich ‘wyczynach” od recenzowania prac magisterskich prowadzonych przez profesorów zostałem odsunięty, z redakcji również, a tym bardziej z prowadzenia prac dyplomowych, które na moje nieszczęście swym poziomem znacznie przewyższały prace dyplomowe prowadzone przez profesorów i stanowiły bazę do dalszego rozwoju naukowego moich wychowanków na poziomie międzynarodowym. Takich nasz system nie toleruje! i są tego skutki. Nawet członkowie RDN podsuwają Prezydentowi RP do nominacji kandydatów na profesorów parających się plagiatowaniem a i sami członkowie RDN, czasem dalecy od doskonałości, rekwirują na swoje konto intelektualne dobra doktorów niechcianych w systemie.

W naszym systemie mamy wręcz deficyt ocen profesorów dokonywanych przez doktorów W innych krajach o wyższym poziomie nauki, doktorzy (także polscy!) mogą recenzować prace naukowe w zagranicznych czasopismach i w gremiach międzynarodowych oceniać dorobek naukowy kandydatów do kierowania zespołami naukowymi (jakby odpowiednik naszej habilitacji). Rzecz jasna w polskim systemie dla takich nie ma miejsca. To jest temat na szeroki audyt, ale nawet na osobistym przykładzie widać konieczność oceniania profesorów przez doktorów, aby poziom nauki w Polsce się podniósł. Rzecz jasna przez doktorów nonkonformistycznych, którzy nie abdykowali z prawdy na rzecz formalnej kariery naukowej, ale ta w takim przypadku jest niemożliwa/trudna do zrealizowania. Także aby opierać gospodarkę na rzetelnej wiedzy, trzeba brać po uwagę wiedzę i osiągnięcia realne doktorów, pomijając wcale nie tak rzadkie niedorzeczności profesorów.

System niereformowalny?

Po dotychczasowych próbach reform pojawiają się wątpliwości czy nasz system akademicki jest reformowalny, co zresztą podniosłem na początku tego wieku w tekście w Rzeczpospolitej (System zamknięty i niereformowalny- 29 października 2002)

 Podobne wątpliwości nasuwały się kilka laty później w ramach działalności Niezależnego Forum Akademickiego (https://nfawww.wordpress.com/category/akcje-nfa/) otwartego na polską diasporę naukową realizującą się w dobrych zagranicznych jednostkach naukowych. Nasi „zagraniczni” akademicy wykazywali zainteresowanie zmianami- i to głębokimi – systemu, gdyż z powodu jego niewydolności znaleźli się poza granicami kraju i nie mieli do czego wracać. „Krajowi” naukowcy, szczególnie ci na etatach, byli bardziej wstrzemięźliwi, jakby bardziej zainteresowani zachowaniem status quo. W pracach nad fatalną jak się okazuje (i jak przypuszczano – np. Józef Wieczorek Konstytucja dla Nauki Nowe Państwo nr 10/2017) reformą Gowina nie było ani jednego zespołu z polskiej diaspory naukowej, który by opracował swój punkt widzenia na naprawę systemu.

Czy polski system akademicki jest możliwy do zreformowania w układzie w niemałym stopniu zamkniętym? To wątpliwe, tym bardziej, że potrzebna by była wola polityczna a tej na fundamentalne zmiany brak, bo takie by się przełożyły na protesty obecnego środowiska akademickiego i spadek głosów poparcia dla rządzących, niezależnie od opcji politycznej.

—————————————-

Józef Wieczorek – doktor nauk geologicznych, absolwent UW, b. wykładowca geologii na UJ, pozbawiony warsztatu pracy naukowej w wyniku politycznych czystek w czasach „jaruzelskich”, b. redaktor Annales Societatis Geologorum Poloniae, autor ponad 100 publikacji z dziedziny geologii, założyciel i prezes Niezależnego Forum Akademickiego (2005-2013), redaktor kilku stron internetowych o tematyce akademickiej (m.in. Lustracja i weryfikacja naukowców PRL, Mobbing akademicki), autor setek artykułów „akademickich” ( m.in.  na Blogu akademickiego nonkonformisty, w: Kurier Wnet, Gazeta Polska., Nowe Państwo i in.) i kilku książek m.in. Drogi i bezdroża nauki w Polsce, Etyka i patologie środowiska akademickiego, Plagi akademickie, Trąd w pałacu nauki.

Tekst opublikowany w dwumiesięczniku „Arcana” nr. 165

Refleksje o metodach zakładania blokad akademickich w czasie wojny i pokoju cz. 1

Refleksje o metodach zakładania blokad akademickich

w czasie wojny i pokoju cz. 1

Zbrodnicza agresja putinowskiej Rosji na Ukrainę spowodowała reakcję państw Zachodu, w tym rzecz jasna Polski. Takich reakcji Putin się chyba nie spodziewał, choć nie zawsze są tak skuteczne, jak można było oczekiwać. Bojkotowanie banków, ale z wyjątkiem tych służących do robienia interesów, bojkotowanie produktów rosyjskich, ale z wyjątkiem potrzebnej ropy i gazu, co dostarcza Rosji miliardy potrzebne na prowadzenie wojny, trudno witać z uznaniem. Tym niemniej bojkot jest dotkliwy.

Również świat akademicki nie pozostaje obojętny na agresję i organizacje międzynarodowe zrywają współpracę z organizacjami rosyjskimi i wspólne programy badawcze, bojkotują sympozja/konferencje naukowe planowane na terytorium Rosji i rosyjskich  naukowców na terytoriach poza-rosyjskich. Nawet domagają się dla zwolenników Putina blokady publikowania w periodykach naukowych. Jednym słowem –  wykluczenie/skasowanie z przestrzeni akademickiej.   No może z wyjątkiem tych naukowców, którzy przeciwstawiają się polityce Putina i mogą liczyć na wsparcie Zachodu.  Tacy też znajdują się jeszcze na terytorium Putina, choć grożą im za to represje.  Należy podkreślić silny protest antywojenny kilku tysięcy naukowców rosyjskich i to renomowanych, także członków rosyjskiej akademii nauk, co budzi uznanie. Represje za protesty spadły już na studentów  akademii medycznych, którym się zarzuca działania niegodne tego zawodu.

Natomiast Unia Rektorów Uczelni Rosyjskich [700  uczelni] poparła agresję Putina, powołując się na swój patriotyzm i obowiązki wobec ojczyzny oraz  konieczność należytego oddziaływania wychowawczego, co przypomina reakcje świata akademickiego z czasów stalinowskich,  a nawet późniejszych, co jest znane także z naszego polskiego podwórka chociażby z czasów wojny jaruzelsko-polskiej.

Polskie uczelnie i instytucje naukowe są solidarne z organizacjami międzynarodowymi i potępiają agresję, zrywają współpracę z partnerami rosyjskimi, choć nie ma danych o zrywaniu z pozostałościami komunistycznymi w polskiej domenie akademickiej – tak systemowymi, jak i reliktami komunizmu w przestrzeni akademickiej.

Jednocześnie – tak organizacje i instytucje zagraniczne, jak i polskie – oferują wsparcie dla ukraińskich studentów i pracowników nauki. Polskie uczelnie zapewniają kontynuację studiów, niektóre także w języku ukraińskim (przynajmniej na pierwszych latach) oraz kontynuację pracy dla naukowców bez obowiązujących u nas konkursów.  W tzw. specustawie   o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa [USTAWA z dnia 12 marca 2022 r.] czytamy [https://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/2069_u.htm]

Art. 46. Obywatel polski, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 2 ust. 4, albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w uczelni jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 119 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Art. 47. Obywatel polski, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 2 ust. 4, albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował w charakterze pracownika naukowego na terytorium Ukrainy oraz ma odpowiedni tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w jednostkach naukowych oraz innych jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 91 ust. 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. z 2020 r. poz. 1796).

Art. 48. Obywatel polski, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 2 ust. 4, albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował w charakterze pracownika naukowego na terytorium Ukrainy oraz ma odpowiedni tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w instytucie bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 43 ust. 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2022 r. poz. 498).

Art. 49. Obywatel polski, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 2 ust. 4, albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. spełniał wymogi kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 21 lutego 2019 r. o Sieci Badawczej Łukasiewicz (Dz. U. z 2020 r. poz. 2098) do zajmowania stanowisk, na których są zatrudniani pracownicy pionu badawczego Centrum Łukasiewicz i instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, może zostać zatrudniony w Centrum Łukasiewicz lub instytucie działającym w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz na stanowisku, o którym mowa w art. 48 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 50 ust. 1 tej ustawy.

Takie zapisy, jakkolwiek uzasadnione wyjątkową wojenną sytuacją, chyba prowadzą do dyskryminacji w zatrudnianiu obywateli polskich pracujących na terenie Polski, zobligowanych do stawania w konkursach przy zatrudnianiu  i może być źródłem konfliktów, które należałoby likwidować a nie generować.

Niestety warto podkreślić, że zapisy w ustawach  akademickich o zatrudnianiu pracowników w polskim systemie akademickim na drodze konkursów same w sobie są co najmniej nieprecyzyjne, a nawet wprowadzają w błąd. Mowa jest bowiem o konkursach, gdy od lat w praktyce, w obyczajach akademickich są to w istocie rzeczy nader często pseudokonkursy, ustawiane na konkretnego, wcześniej wytypowanego kandydata i z warunkami konkursowymi skrojonymi na jego możliwości. O zakazie stosowania takich praktyk w ustawach nie ma mowy. Obligowanie kandydatów na pracowników akademickich do stawania w takich konkursach samo w sobie stanowi naruszanie praw – rzekomo równych wobec prawa – obywateli.

Trzeba mieć na uwadze, że jeśli konkurs akademicki jest np. ustawiony na żonę profesora, to nikt inny nie ma żadnych szans, aby wygrać taki konkurs, bo będzie gorzej spełniać warunki konkursu, szczególnie wtedy, gdy ma większe osiągnięcia naukowe czy edukacyjne [nie jest to uwaga abstrakcyjna, lecz udokumentowana!]. Ustawiania konkursów na ogół się u nas nie ściga prokuratorsko, ustawiaczy nie sadza się na ławach sądowych, lecz na wysokich stanowiskach akademickich. Należytych informacji o przebiegu konkursów się nie ujawnia.

Inaczej jest np. we Włoszech, gdzie takie poczynania ścigane są prawnie w ramach operacji ”Universita bandita”  a u nas ta w gruncie rzeczy działalność przestępcza, prowadząca do degradacji nauki, jest traktowana jako standard ! Rektorzy/dziekani odpowiedzialni za przeprowadzanie konkursów przed laty obiecywali, że muszą się nauczyć organizować rzetelne konkursy, aby zapewnić jakość pracowników i nauki, ale mimo upływu wielu już lat tej rzetelności/uczciwości się nie nauczyli i żadnych konsekwencji za brak rozwoju zawodowego/ludzkiego nie ponieśli.

Skoro można było uchwalić specustawę prowadzącą do zniesienia konieczności konkursów dla obywateli ukraińskich i polskich pracujących na Ukrainie, to jakie są przeszkody, aby znieść taką konieczność także dla obywateli polskich pracujących w Polsce? Czy nie ma takiej konieczności w sytuacji pogłębiającego się kryzysu nauki i edukacji w Polsce?

Polskie społeczeństwo zachowuje się wspaniale wobec kryzysu wojennego, wykazuje ogromną empatię wobec dotkniętych barbarzyńską wojną, ale ustawowe dyskryminowanie w Polsce obywateli polskich wobec ukraińskich może empatię zmniejszyć, a nawet prowadzić do szkodliwych – także dla domeny akademickiej – konfliktów.

Tekst opublikowany na portalu ABC NIEPODLEGŁOŚĆ

Plagi konkursowe

Plagi konkursowe

Zakończył się konkurs chopinowski. Nie milkną zachwyty nad jego poziomem i grą zwycięzcy, ale słyszalne są też głosy o pokrzywdzeniu kilku znakomitych pianistów. Tak na ogół jest w konkursach, które nigdy wszystkich nie zadowolą. Ale są też uwarunkowania strukturalne, mające wpływ na błędne/ niesprawiedliwe decyzje.

Niektórzy eksperci podkreślają, że w jury nie powinni zasiadać nauczyciele swoich uczniów uczestniczących w konkursie. To powinien być konkurs uczniów/młodych pianistów, a nie ich nauczycieli. W końcu powinno się unikać konfliktu interesów, a każdy nauczyciel będzie miał skłonności przychylniej oceniać swojego ucznia, bo część jego prestiżu przechodzi na nauczyciela.

Niestety, takie wadliwe ocenianie trwa od lat. To jednak sytuacja o wiele lepsza niż w domenie akademickiej, bo członkowie jury konkursów grantowych (Komitet Badań Naukowych) jak najbardziej brali w nich udział, na czas głosowania nad ich kandydaturą wychodząc z pokoju dla zapewnienia obiektywizmu głosowania (sic!).

Świat akademicki uwielbia takie szopki! Ja nie. Stąd, kiedy miałem możliwość głosowania w wyborach KBN, takie wybory zbojkotowałem, przekazując warunki mojego uczestnictwa. Tak w konkursach być nie może! Po kilku latach, już jako bezetatowiec, przypomniałem w ministerstwie moją decyzję, otrzymując odpowiedź, że to nie było możliwe. Tak, tak.

Nikt w domenie akademickiej nawet by nie przypuszczał, że ktoś taki bojkot mógł podjąć. Nie wiem czy/na ile zmieniono procedury konkursowe, czy ktoś jeszcze protestował, ale ja nigdy więcej na etacie w tej domenie już nie byłem.

U nas nie kasuje się patologii, kasuje się ujawniających, protestujących przeciwko patologiom i tym sposobem pozostaje nam czysta od plag domena akademicka. Autonomiczna, której nikt spoza samych swoich nie może podważać. I niechby się ino ważył!

Tekst opublikowany w tygodniku Gazeta Polska 27 października 2021 r.